absencja (z łac. absentia) – nieobecność, brak.
absolucja (z łac. absolutio) – rozgrzeszenie, odpuszczenie grzechów, uwolnienie od kary.
AD lub A.D. (łac.) – anno Dómini, roku Pańskiego, w roku Pańskim.
Ad maiora natus sum. (łac.) – Do wyższych rzeczy jestem stworzony (Św. Stanisław Kostka).
A.M.D.G., lub AMDG, Ad maiorem Dei gloriam (łac.) – Na większą chwałę Bożą.
apokatastaza – herezja (głoszona m.in. przez Orygenesa) głosząca powszechny końcowy powrót do Boga wszystkich bytów, łącznie z diabłem i duszami potępionych w piekle.
Apostoł Narodów – Św. Paweł.
à propos (fr.) – w związku z, co do; nawiasem mówiąc, przy okazji, swoją drogą, nota bene.
ascensio (łac.) – Wniebowstąpienie (Chrystusa); wstępowanie, droga od góry, pielgrzymka (do Jerozolimy).
Audiátur et áltera pars. (łac.) – Niech zostanie wysłuchana i druga strona. Sentencja znana w starożytnej Grecji; także w prawie rzymskim.
áurea mediócritas (łac.) – złoty środek.
clara (łac.) – 1. jasna, błyszcząca; 2. wyraźna, zrozumiała; 3. sławna, wybitna.
clarus (łac.) – 1. jasny, błyszczący; 2. wyraźny, zrozumiały; 3. sławny, wybitny.
cor (łac.) – serce, duch, dusza, rozum, umysł, wola, odwaga.
Corrúptio óptimi péssima. (łac.) – Upadek najlepszych jest rzeczą najgorszą.
cras (łac.) – jutro.
cum festinatióne (łac.) – z pośpiechem, śpiesznie.
cúi bono? (łac.) – na czyją korzyść? kto skorzystał? komu to przyniosło (przynosi) pożytek?
de facto (łac.) – faktycznie, istotnie, rzeczywiście, w rzeczywistości.
De intérnis non iúdicat prǽtor. (łac.) – Pretor (sędzia) nie rozstrzyga o sprawach wewnętrznych (myślach). Myśli nie są przedmiotem oceny sędziego. Zasada prawa rzymskiego.
De María numquam satis. (łac.) – O Maryi nigdy dosyć.
Deo gratias (łac.) – Bogu niech będą dzięki. (NIE: Bóg zapłać!)
Díes Rogatiónum (łac.) – Dni Krzyżowe.
distínguere (łac.) – rozróżniać, odróżniać, wyodrębniać.
Dóminus méus et Déus méus. (łac.) – Pan mój i Bóg mój.
dubia (łac.) – wątpliwości.
dubium (łac.) – wątpliwość.
ergo (łac.) – a więc, zatem, dlatego, toteż, otóż, z powodu.
eschatologia – dział teologii dotyczący rzeczy ostatecznych.
exemplum (łac.) – przykład, wzór.
expressis verbis (łac.) – wyraźnie, dobitnie, bez ogródek.
faux-pas (fr.), [wym. fo:pá] dosł. fałszywy krok; nietakt, niezręczność, gafa, uchybienie formom towarzyskim, postępek nie na miejscu (za: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych).
festa de praecepto (łac.) – święta nakazane, w których mamy obowiązek udziału we Mszy Świętej i powstrzymania się od prac niekoniecznych (tak, jak w każdą niedzielę).
festum de praecepto (łac.) – święto nakazane, w którym mamy obowiązek udziału we Mszy Świętej i powstrzymania się od prac niekoniecznych (tak, jak w każdą niedzielę).
fides ex auditu (łac.) – wiara ze słuchania (zob. Rz 10, 17).
Finis coronat opus. (łac.) – Koniec wieńczy dzieło.
fuga erroris (łac.) – ucieczka od błędu.
fuga peccati (łac.) – ucieczka od grzechu.
Gutta cavat lápidem non vi, sed saepe cadéndo.(łac.) – Kropla drąży skałę. Dosł.: Kropla drąży kamień nie siłą, lecz często padając.
hagiografia – piśmiennictwo dotyczące świętych; żywoty świętych.
hebdómada (gr.) – tydzień.
Hebdómada Maior – Wielki Tydzień.
hebetudo (łac.) – tępota umysłowa, osłabienie, stępienie.
Historia sanctorum magistra vitae. (łac.) – Historia Świętych nauczycielką życia.
hodie (łac.) – dzisiaj.
Immaculata (łac.) – Niepokalana.
in medias res (łac.) – w środek rzeczy; w sedno rzeczy.
in persona (łac.) – osobiście.
in persona Christi (łac.) – w osobie Chrystusa (to więcej niż tylko: w imieniu Chrystusa); w przedziwnym sakramentalnym utożsamieniu z Chrystusem. Kapłan sprawując sakramenty święte działa in persona Christi.
kropielniczka – mały pojemnik na wodę święconą, zawieszany na ścianie, na przykład przy drzwiach wejściowych. Może być połączona z krzyżem lub innym pobożnym wizerunkiem. Przed używaniem powinna być poświęcona przez kapłana.
la bella virtù (wł.) – piękna cnota, cnota czystości.
lewitacja – unoszenie się nad ziemią. Dar, którym Pan Bóg obdarzył niektórych Świętych.
Meménto mori. (łac.) – Pamiętaj, że umrzesz; pamiętaj o śmierci.
Médice, cura teípsum. (łac.) – Lekarzu, ulecz samego siebie. Przysłowie, które Pan Jezus przytacza w synagodze w Nazarecie (zob. Łk 4, 23).
memoryzacja (z łac. memoria – pamięć) – przyswajanie, zapamiętywanie.
Mirábilis Deus in Sanctis súis. (łac.) – Przedziwny jest Bóg w Świętych swoich.
Missa (łac.) – msza.
Missale Romanum (łac.) – Mszał Rzymski.
mszał (łac. Missale) – księga liturgiczna służąca kapłanowi do odprawiania Mszy Świętej.
mysterium iniquitatis (łac.) – tajemnica nieprawości.
NB (także: N.B. lub n.b.) – nota bene (łac.), zauważ dobrze; pisane jako jeden wyraz notabene używane jest w języku polskim w znaczeniu: tak na marginesie, nawiasem mówiąc, à propos.
nec nominétur (łac.) – niech ani się nie wspomina.
nowenna (łac. novem – dziewięć) – praktyka modlitewna polegająca na odmówieniu określonych modlitw przez 9 kolejnych dni. Zwykle praktykowana publicznie jako przygotowanie do uroczystości bądź prywatnie, niezależnie od nich.
novíssima (łac.) – rzeczy ostateczne.
Novus ordo missae (łac.), skrót NOM – nowy porządek mszy. Msza wprowadzona powszechnie przez Pawła VI w 1 Niedzielę Adwentu 1969 roku, odprawiana w językach lokalnych. Popularnie zwana: msza posoborowa.
organizm duchowy – cnoty teologiczne, cnoty moralne, dary Ducha Świętego, łaski uczynkowe – nadprzyrodzone wyposażenie duszy, a zatem to wszystko, co stanowi o nadprzyrodzonym życiu duszy. Organizm duchowy, czyli nadprzyrodzony, został „nam dany na chrzcie, a odzyskujemy go przez rozgrzeszenie, jeśli mieliśmy nieszczęście go utracić” (o. R. Garrigou-Lagrange OP).
O témpora, o mores! (łac.) – Co za czasy, co za obyczaje!
paremia prawnicza – krótka sentencja (zasada, maksyma), wyrażająca w przystępny sposób fundamentalną zasadę prawną.
Per Maríam ad Jesum. (łac.) – Przez Maryję do Jezusa.
plagiat – przytaczanie cudzych tekstów jako swoich, bez zaznaczenia, że chodzi o cytat i bez podania autora. Jedna z form kradzieży własności intelektualnej. W niektórych kontekstach jest to proceder karalny.
Przedpoście – okres bezpośrednio przygotowujący do Wielkiego Postu; trwa od Niedzieli Siedemdziesiątnicy do Środy Popielcowej.
przeistoczenie (transsubstancjacja, łac. transsubstantiátio) – istotowa zmiana chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa, mająca miejsce podczas Mszy Świętej.
Quadragésima (łac.) – Wielki Post; okres pokuty trwający czterdzieści dni.
quam primum (łac.) – jak najprędzej.
quáttuor témpora (łac.) – Suche Dni.
Qui bene cantat, bis orat. (łac.) – Kto dobrze śpiewa, dwa razy się modli.
Qui cantat, bis orat. (łac.) – Kto śpiewa, dwa razy się modli.
Quinquagésima – Niedziela Pięćdziesiątnicy (Zapustna), trzecia niedziela Przedpościa.
Repetíta iúvant. – Rzeczy powtarzane są pomocne.
Requiem (łac.) – Msza żałobna.
Réquiem aetérnam dona éi Dómine, et lux perpétua lúceat éi. Requiéscat in pace. Amen. (łac.) – Wieczny odpoczynek racz mu (jej) dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj mu (jej) świeci. Niech odpoczywa w pokoju. Amen.
Réquiem aetérnam dona éis Dómine, et lux perpétua lúceat éis. Requiéscant in pace. Amen. (łac.) – Wieczny odpoczynek racz im dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj im świeci. Niech odpoczywają w pokoju. Amen.
restytucja (z łac. restitutio) – naprawienie szkody, zwrot rzeczy.
rewerencja (z łac. reverentia) – szacunek, uszanowanie, poszanowanie, poważanie, cześć, uważanie, respekt, atencja, uznanie.
rudimenta (łac.) – sprawy elementarne, podstawy, początki.
Salus animárum supréma lex. (łac.) – Zbawienie dusz najwyższym prawem.
Sancta Missa (łac.) – Msza Święta.
Sapienti sat. (łac.) – Mądremu dość. Mądremu wystarczy kilka słów.
Sexagésima – Niedziela Sześćdziesiątnicy (Mięsopustna), druga niedziela Przedpościa.
Septuagésima – Niedziela Siedemdziesiątnicy (Starozapustna), pierwsza niedziela Przedpościa.
sine dubio (łac.) – bez wątpliwości, niewątpliwie.
status quo (łac.) – istniejący obecnie niezmieniony stan rzeczy.
status quo ante (łac.) – poprzedni stan rzeczy.
Suáviter in modo, fórtiter in re. (łac.) – W sposób łagodny, lecz mocny co do istoty.
sub conditione (łac.) – pod warunkiem, warunkowo.
Súmmum ius est summa iniúria. (łac.) – Paremia dotycząca prawa stanowionego. Szczyt prawa to szczyt bezprawia. Zbyt ściśle, formalnie wymierzona sprawiedliwość może stać się krańcową formą niesprawiedliwości, krzywdą.
sursum (łac.) – w górę, do góry.
sursum corda (łac.) – w górę serca.
Tempus fugit, aetérnitas manet. (łac). – Czas ucieka, wieczność pozostaje. Czas ucieka, wieczność czeka.
Tolle, lege! (łac.) – Weź, czytaj!
Transfigurátio Dómini Nostri Jesu Christi (łac.) – Przemienienie Pana Naszego Jezusa Chrystusa.
transsubstancjacja (łac. transsubstantiátio) – przeistoczenie; istotowa zmiana chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa, mająca miejsce podczas Mszy Świętej.
unia hipostatyczna – zjednoczenie dwóch natur – boskiej i ludzkiej – w osobie Syna Bożego, Jezusa Chrystusa.
usus (łac.) – zwyczaj.
Verba docent, exempla trahunt. (łac.) – Słowa pouczają, przykłady pociągają.
vére, reáliter, substantiáliter (łac.) – prawdziwie, rzeczywiście, substancjalnie. Tak jest obecny Jezus Chrystus w Najświętszym Sakramencie.
Bibliografia:
Cz. Michalunio SJ (opr.), Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów, powiedzeń, Kraków 2010
Treści katolickie czytajmy codziennie: sacerdoshyacinthus.com verbumcatholicum.com actualia.blog Dalsze krzewienie powyższych adresów – w Polsce i za granicą – będzie współpracą w dobrym dziele. A.M.D.G.